Dijkversterking in een stad
een uitdagende puzzel
Bij dijkversterking denk je meteen aan veiligheid. En dat is natuurlijk terecht. Maar een dijkversterking in een stad biedt kansen voor nog veel meer zaken. Zoals het betrekken van burgers, het realiseren van meekoppelprojecten en het toepassen van nieuwe, innovatieve ideeën. Complex, maar vooral ook een uitdagende puzzel om op te lossen. De dijkversterkingen in Tiel en Arnhem zijn hier goede voorbeelden van.
Dijkversterking Stad Tiel
Dijkversterkingen langs rivieren en de zee zijn aan de orde van de dag in Nederland. Maar een dijkversterking midden in een stad, dat is een ander verhaal. In Tiel wordt sinds eind 2022 in opdracht van Waterschap Rivierenland gewerkt aan zo’n project.
Goede voorbereiding
De voorbereiding nam zo’n 4 jaar in beslag. Koen van Gerven, technisch manager bij Waterschap Rivierenland: ‘Het is een relatief klein, maar complex project. Zo is er in het verleden al veel ‘geknutseld’ in de stad. Het is een verzameling van allerlei oplossingen die vaak niet zichtbaar zijn. We begonnen daarom met een gedegen archievenonderzoek van wat er in het verleden is geconstrueerd. Daarnaast heb je te maken met de dynamiek van een stad. Er is verkeer, horeca, recreatie en er zijn bewoners die direct met de werkzaamheden te maken krijgen. En natuurlijk zijn er de cultuurhistorische aspecten, die behouden moeten blijven. Een enorme puzzel. Er is echt over elke meter nagedacht.’
Maatwerk
Projectmanager Hans van Kooten: ‘Om draagvlak te creëren wilden we de persoonlijke ideeën en meningen van bewoners meenemen in dit project. Echt maatwerk leveren. Daarvoor organiseerden we bewonersavonden. Met de bewoners van wie de tuinen aan de dijk grenzen, hadden we vaak meerdere 1-op-1-gesprekken.’ Een mooi voorbeeld van dit maatwerk; om bewoners aan de dijk hun vrije uitzicht te laten behouden, zijn zogenaamde ‘demontabele keringen’ toegepast. Deze worden alleen opgebouwd bij extreem hoogwater.
Innovaties
Om piping tegen te gaan, is er op een deel van het dijktraject een innovatieve filtertechniek toegepast; de grofzandbarrière (GZB). Tiel is de tweede locatie in ons land waar dit is gebeurd. Het waterschap nam een moedige stap om een techniek, die toch vrij nieuw is, in te zetten. En dan is er nog het historische grand café Bellevue. Bij eerdere dijkversterkingen was aan het café schade ontstaan, zoals scheuren in de muren en andere structurele problemen, waardoor de eigenaren vreesden voor de stabiliteit van het gebouw. Niet vreemd, als je bedenkt dat de dijk op slechts 5 meter van de gevel staat. Daarom zijn er nu geen gewone damwanden geplaatst, maar is er de zogenaamde Cutter Soil Mix (CSM) techniek toegepast. Hierbij wordt de grond ter plaatse vermengd met een cementmix waardoor een vaste, stabiele wand ontstaat. Deze techniek is trillingsvrij, waardoor het café geen enkele schade heeft opgelopen.
Goede samenwerking
Koen en Hans beamen hoe belangrijk de samenwerking tussen alle partijen is. Korte communicatielijnen zijn essentieel voor succes. Al in een vroeg stadium werd er intensief overlegd met de gemeente en andere marktpartijen. Onder andere over meekoppelprojecten die direct konden worden meegenomen, zoals een appartementencomplex of fiets- en voetgangersgebieden. Ook de samenwerking met de aannemer bleek effectief. Hans: ‘De inzet van FPH Ploegmakers om probleemoplossend te denken en te handelen, is het project zeker ten goede gekomen.’
Versterken Rijnkade Arnhem
Door klimaatverandering krijgen we steeds vaker te maken met hoogwater. Op termijn is de Rijnkade in Arnhem over een lengte van een kilometer niet bestand tegen hoogwater. Daarom wordt de dijk versterkt en krijgt de Rijnkade een betere verbinding met de binnenstad, waarin de bewoners centraal staan.
Samenwerking
De samenwerking tussen gemeente en waterschap is vanaf het begin zeer nauw geweest.
Bernard Hospers, omgevingsmanager gemeente Arnhem: ‘Zowel de gemeente als het waterschap zagen in dit project direct een win-winsituatie. We hebben een intentieovereenkomst opgesteld en vrijwel alles steeds samen opgepakt. Het is gewoon 1 project en samen vormen we ook 1 gezicht naar buiten toe.’
Alle ideeën en wensen zijn zo nauwkeurig mogelijk in een contract vastgelegd, maar dan is het toch afwachten hoe de aannemer zo’n contract interpreteert. Paul Hardeman, omgevingsmanager Waterschap Rijn en IJssel: ‘Iedereen moet als het ware dezelfde taal gaan spreken om dezelfde richting op te gaan. Daarvoor hebben we tijd ingebouwd en samenwerkingsdagen gehouden om te reflecteren hoe alles loopt. We vroegen ons steeds af; wat is er nodig om zaken succesvol te maken. Het was soms best een harde dobber, maar uiteindelijk kwamen we waar wilden zijn.’
Omgeving meenemen
Participatie van de omgeving was het uitgangspunt. De bewoners en horecaondernemers zijn in het gehele voortraject meegenomen en konden hun ideeën en wensen inbrengen tijdens zogenaamde ‘werkateliers’ en inloopbijeenkomsten. Zo besloot het college van de gemeente Arnhem dat de kade toch nog groener en het voetgangersgebied veiliger moest worden. Daardoor werd het ontwerp anders. Ook daarin werden de bewoners gehoord en hun opmerkingen verwerkt. Om de horeca zoveel mogelijk tegemoet te komen, wordt er bijvoorbeeld tijdens de zomermaanden niet aan de kade gewerkt, zodat de terrassen open kunnen blijven.
Meekoppelkansen
Bij een project als dit, in zo’n sterk dynamisch en fysiek groot gebied, is het belangrijk om te kijken naar bijkomende kansen voor de omgeving. Zoals bijvoorbeeld het aanleggen van voetgangersgebieden, vrij liggende fietspaden of bijvoorbeeld een skatepark. En natuurlijk veel groen. Of de Sint-Jansbeek vrij door een opening in de kade laten stromen. Bernard: ‘De omgevingskwaliteit, en sowieso de kwaliteit van het hele project, is gewoon heel hoog. Het wordt echt een fenomenaal mooie kade en de overlast voor de stad is minimaal.’
100% emissieloos en stil
Normaal gesproken zou een project als dit enorm veel lawaai en CO2-uitstoot opleveren. Maar wie gaat kijken bij de werkzaamheden valt meteen 1 ding op: je hoort vrijwel niets. Zelfs de meest grote kranen zijn namelijk elektrisch, net als de vrachtwagens die af en aan rijden. De damwanden worden trillingsvrij geplaatst met een Silent Piler en ook het speciaal voor dit project omgebouwde kraanschip, is volledig elektrisch. Niet voor niets komen aannemers, waterschappen en gemeenten uit het hele land naar Arnhem om deze stille en emissieloze aanpak te ervaren. Arnhem is daarmee een echte koploper. De werkzaamheden worden uitgevoerd door Bouwcombinatie Samen (Hakkers, G. Van der Ven en Ballast Nedam).