Urgentie en doel
Het Hoogwaterbeschermingsprogramma (HWBP) en de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) werken in een aantal projecten al samen, maar van een gezamenlijke aanpak van de opgaven is nog geen sprake. Op programmaniveau werkten het HWBP en PAGW de afgelopen jaren afzonderlijk van elkaar. Eigenlijk is dat helemaal niet zo logisch.
De twee programma’s richten zich op hetzelfde watersysteem en worden beiden voor het grootste deel gefinancierd uit het Deltafonds. De synergie tussen de opgaven voor waterveiligheid, ecologische waterkwaliteit en natuur is in potentie groot. Het ligt daarom voor de hand om meer samen op te trekken en om de middelen optimaal te kunnen benutten.
Dit leidde tot de vraag hoe het HWBP en de PAGW elkaar kunnen versterken om waterveiligheid te realiseren in samenhang met ecologische waterkwaliteit en natuurontwikkeling in Nederland.
Deze vraag stond centraal tijdens een werkplaats-traject in 2023, waaraan zo’n zestig professionals van beide programma’s deelnamen.
Het HWBP en de PAGW zijn voor een groot deel in dezelfde gebieden aan het werk: in en langs de rivieren, het IJsselmeergebied, het Waddengebied en de Zuidwestelijke Delta. Ze lopen daar tegen dezelfde problemen aan. Het gaat hierbij vooral om ruimtegebrek in de fysieke leefomgeving. Ook liggen projecten vaak in of nabij bebouwing, landbouwgronden en beschermde natuurgebieden. Dat maakt de speelruimte voor oplossingen klein en leidt tot complexe en dure projecten. De opgave voor waterveiligheid wordt de komende jaren door de klimaatverandering alleen maar groter. De urgentie is daarom groot om de opgaven rond waterveiligheid en andere wateropgaven meer te verbinden en sturender te laten zijn in de ruimtelijke ordening. Dit is onder andere verwoord in de Kamerbrief over de rol van water en bodem sturend in de ruimtelijke ordening (zie kader Water en bodem sturend).
Waterveiligheid, natuur en waterkwaliteit hebben de potentie om elkaar te versterken. De verbetering van de ecologische waterkwaliteit en natuur in een gebied kan bijdragen aan waterveiligheid. Denk aan de aanleg van vooroevers en onderwaternatuur die golfslag remmen en moerasgebieden die water kunnen vasthouden. Deze zogenoemde “nature based solutions” zijn daarnaast in de toekomst meestal eenvoudiger uitbreidbaar, in vergelijking met het toepassen van constructies bij een dijkversterking zoals damwanden.
Een ander voorbeeld is de aanleg van een nevengeul, waarbij grond vrijkomt die kan worden benut in een nabijgelegen dijkversterking. Dit leidt tot beduidend minder grondverzet, kostenbesparingen en minder emissies (CO2, stikstof, fijnstof).
Tenslotte hebben kwelders, getijdenmoerassen en ooibossen grote potentie in zich om broeikasgassen op te slaan en dragen zij daarmee bij aan het verminderen van de klimaatverandering.
Wat doet ...
... het HWBP?
Het Hoogwaterbeschermingsprogramma is een alliantie van de 21 Waterschappen en het Rijk (ministerie van IenW en Rijkswaterstaat). Het HWBP is onderdeel van het landelijke Deltaprogramma.
Het doel van het HWBP is om in 2050 alle primaire waterkeringen (dijken, duinen, sluizen, dammen en gemalen) te laten voldoen aan de meest actuele veiligheidsnormen.
Zonder bescherming zou 60% van Nederland regelmatig onder water staan. Het HWBP staat voor de grootste dijkversterkingsopgave sinds de Deltawerken.
De waterschappen en Rijkswaterstaat voeren de versterkingsprojecten uit, onder regie van een gezamenlijk programmabestuur en een landelijke programmadirectie HWBP.
... de PAGW?
De Programmatische Aanpak Grote Wateren is een programma van de ministeries van IenW en LNV en wordt grotendeels uit het Deltafonds gefinancierd.
De ambitie van de PAGW is toekomstbestendige grote wateren waar hoogwaardige natuur goed samengaat met een krachtige economie. Omdat onze grote wateren er ecologisch niet goed voor staan, treft PAGW tot 2050 systeemmaatregelen. Hiermee wil PAGW de omstandigheden creëren voor een goed functionerend ecosysteem in onze grote wateren.
Rijkswaterstaat, Staatsbosbeheer en de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland voeren het programma uit, in samenwerking met regionale partijen.
De waterveiligheidsopgave en de ecologische opgave: veel overlap in projectgebieden
Water en bodem sturend
In de Tweede Kamerbrief over de rol van water en bodem sturend in de ruimtelijke ordening (d.d. 25-11-2022) lezen we dit:
‘We lopen steeds vaker tegen de grenzen van het water- en bodemsysteem aan. Door water en bodem sturend te laten zijn in de ruimtelijke ordening, kunnen we in Nederland ook in de toekomst met een ander en grillig klimaat blijven leven, wonen en werken. In een veilige omgeving, met een gezonde bodem, voldoende en schoon water. In programma’s als Ruimte voor de Rivier, Integraal Rivier Management (IRM) en de Programmatische Aanpak Grote Wateren (PAGW) werken we al vanuit de randvoorwaarden die het water- en bodemsysteem stellen. Met deze brief kijken we vooruit hoe we deze aanpak standaard kunnen maken bij nieuwe ontwikkelingen. Het Rijk maakt structurerende keuzes die richting geven voor de komende decennia. Veel keuzes kunnen en moeten we nu al doorvoeren in maatregelen.
De Deltacommissaris beveelt aan voldoende ruimte te reserveren voor waterveiligheid, te zorgen voor voldoende zoetwater, strategische grondwatervoorraden te beschermen, ruimtelijke adaptatie, meerlaagsveiligheid en transitie van het landelijk gebied. De Deltacommissaris benadrukt daarbij dat de tijd van vrijblijvendheid voorbij is.
De kennis die ons eeuwenlang heeft geholpen om water en bodem aan te passen, zodat we hier fijn kunnen wonen en leven, helpt ons nu om in een veranderd klimaat te zorgen voor een veilig en gezond leven in Nederland. Niet voor niks staat Nederland internationaal bekend als waterexpert. Voorop staat dat water en bodem sturend zijn bij alle ruimtelijke ontwikkelingen. Zo kunnen we toekomstige problemen, maar ook hoge kosten en verdere schade voorkomen. Daarvoor moeten keuzes gemaakt worden. Daar hebben we uiteindelijk allemaal baat bij. Overheden gaan samen met ondernemers, maatschappelijke organisaties en de inwoners van Nederland werken aan een gezond, veilig en toekomstbestendig Nederland. Nu en in de toekomst.’
‘Wacht niet, er kan nu al meer dan je denkt’
Erik Wagener, Programmadirectie HWBP