De aanpak
Ontwerpend onderzoek en co-creatie
Bij het vormgeven van de Werkplaats HWBP-PAGW 2023 is gezocht naar een passende manier van werken die recht doet aan de complexiteit, maar ook in korte tijd tot concrete resultaten leidt: ‘Doe meer met ongeveer’. We hebben hierbij gekozen voor co-creatie en ontwerpend onderzoek.
Ten eerste vraagt het vraagstuk de inzet van verschillende partijen, niemand heeft de volledige kennis en het mandaat, we hebben elkaar dus nodig. Ten tweede helpt het ontwerpen bij het identificeren van de keuzes die noodzakelijk zijn bij het oplossen van de opgaven, omdat de fysieke ruimte beperkt is en je daardoor altijd verschillende belangen raakt.
We hebben in de werkplaats gekozen voor de Nd Duurzaamheidschallenge van Neerlands Diep in samenwerking met LEF Future Center als basis en daar hebben we Ontwerpkracht van Rijkswaterstaat aan toegevoegd.
Nd Duurzaamheidschallenge
De Nd Duurzaamheidschallenge is een traject van een half jaar waarbij vanuit een concreet en complex verduurzamingsvraagstuk gewerkt wordt. Hierbij wordt onder meer het stakeholderveld rond dit vraagstuk in kaart gebracht en gemobiliseerd en geactiveerd met als doel om gezamenlijk condities te creëren om opgaven te kunnen realiseren en versnellen.
Deze multistakeholderbenadering vloeit voort uit het Cynefin Raamwerk, dat bij verschillende typen vraagstukken passende strategieën beschrijft. Het type vraagstuk van de Werkplaats is “complex”. Er zijn namelijk veel betrokken partijen, belangen en ideeën. Daarom past hier een aanpak van onderzoeken, experimenteren en leren met en door alle partijen. Dit is een fundamenteel andere aanpak dan bij gecompliceerde vraagstukken, zoals bijvoorbeeld het bouwen van een computermodel. Daar is analyseren met een kleine groep experts een geschikte aanpak.
We hebben daarnaast gebruik gemaakt van de inzet van Ontwerpkracht van Rijkswaterstaat, Water, Verkeer en Leefomgeving met de methode van ontwerpend onderzoek. Dit is een werkwijze waarbij landschapsarchitecten ingeschakeld worden om toekomstdenken en verbeeldingskracht in te zetten om samen ruimtelijke opgaven scherp te krijgen, kennis te delen en ontwikkelen en om vervolgstappen te kunnen definiëren. Er wordt gebruik gemaakt van kaarten met toepasselijke informatie van het gebied waaraan gewerkt wordt. De werkwijze kenmerkt zich door uitproberen en verbeelden, het overbruggen van sectorale, institutionele en disciplinaire grenzen en het verbinden van opgaven, kennis, schaalniveau, beleidskracht en uitvoeringskracht. Het is een cyclisch en lerend proces dat grip geeft op de zoektocht naar een nog onbekende toekomst.
Het is een continue zoektocht naar een nieuwe manier van werken die ons vooruit helpt richting doelmatige, duurzame en vooral ook uitvoerbare maatregelen, die de doelen van PAGW en het HWBP dichterbij brengen. De combinatie van ontwerpend onderzoek en co-creatie heeft in de Werkplaats het effect gehad waar we op hoopten. Er ontstond een groep betrokken mensen die met drive en energie de samenwerking met elkaar opzochten, ook buiten de werkplaats-sessies om. Het effect van “een zwerm spreeuwen” was voelbaar. Er zijn concrete initiatieven uit voortgekomen waar momenteel op voortgeborduurd wordt. De ambitie is nu om de community uit te breiden naar alle waterschappen, uitvoeringspartners van de PAGW en andere relevante partijen.
Neerlands Diep Duurzaamheidschallenge
De Nd Duurzaamheidschallenge is in 2018 opgezet door Neerlands diep in co-creatie met LEF Future center om de verduurzaming van publieke projecten en programma's in het ruimtelijk domein te versnellen. Verduurzamingsopgaven zijn vaak complexe samenwerkingsopgaven, waarin uitkomsten niet vooraf vast te stellen zijn, vanuit de interactie tussen de vele, met elkaar samenhangende factoren en stakeholders. De Nd Duurzaamheidschallenge is een impulsprogramma om te leren op een andere manier (samen) te werken rond zulke complexe opgaven, volgens een multistakeholderbenadering. Daarvoor worden methodieken, tools en modellen aangereikt en krijgen deelnemers reflectieopdrachten en inspiratie van gastsprekers. In 2024 is het programma hernoemd naar de Nd Opgave-impuls.
Een advies van het College van Rijksadviseurs
Water en bodem écht leidend laten zijn, begint met een fundamenteel andere houding en benadering van ruimtelijke ingrepen. Maar hoe doe je dat in de praktijk? Professionals in het ruimtelijk domein missen vaak nog concrete handvatten. En de verbindende schakel tussen visie en praktijk ontbreekt in veel gevallen, zo blijkt uit een inventarisatie van het College van Rijksadviseurs (CRa) van meer dan tachtig projecten over water en bodem sturend.
Het CRa brengt daarom een praktijkgids uit met zes stappen om in projecten, programma’s en bij beleidsontwikkeling te werken vanuit het principe ‘water en bodem sturend’. De sleutel is een samenhangende ontwerpende aanpak met een cyclisch proces van onderzoek, gesprek en ontwerp samen met de betrokkenen in een gebied. Zo verkennen partijen gezamenlijk de complexe opgaven en ontwikkelen zij een gedragen toekomstperspectief.
‘Van integraal fataal naar integraal vitaal’
Rob Folkert, Rijkswaterstaat