Ervaringen in de regio
In de Werkplaats HWBP-PAGW 2023 hebben we de waterveiligheidsopgaven en ecologische watersysteemopgaven in de IJssel-Vechtdelta en het oostelijke deel van het Waddengebied gebruikt als voorbeeld.
Ervaringen in de IJssel-Vechtdelta
De IJssel-Vechtdelta kent verschillende waterveiligheidsuitdagingen. De IJssel-Vechtdelta is een complex watersysteem, met onder andere de balgstuw Ramspol, een overstroombare kering, Kampereilanden als overstromingsrisicogebied en een zomerbedverlaging in de Beneden-IJssel.
Het Waterschap Drents-Overijsselse Delta heeft een grote dijkversterkingsopgave in de IJssel-Vechtdelta. Tegen 2050 zal naar alle waarschijnlijkheid ook de historische binnenstad van Kampen moeten worden versterkt. Tegelijkertijd is niet uitgesloten dat het IJsselmeerpeil in de toekomst verder stijgt dan waarmee nu rekening wordt gehouden. Dit kan betekenen dat het waterschap eerder dan voorzien, opnieuw een ronde dijkversterkingen moet starten. Een eventuele peilstijging zal ook impact hebben op de natuur. Het waterschap is daarom op zoek naar slimme systeemoplossingen die de toekomstbestendigheid van maatregelen en de veerkracht van de delta vergroten.
PAGW had, voorafgaand aan de start van de Werkplaats HWBP-PAGW, voor de IJssel-Vechtdelta al een pre-verkenning uitgevoerd. In deze preverkenning zijn vier deelgebieden onderscheiden. De opgave is om in de vier deelgebieden een goede, meer natuurlijke uitgangssituatie te creëren voor schaarse of waardevolle kenmerkende ecotopen zoals natte graslanden, ooibossen, geulen, ondiepten en kale oevers. Bovendien is er meer ruimte nodig voor herstel van dynamiek, extra leefgebieden en ecologische verbindingen.
Beide partijen vonden elkaar tijdens de Werkplaats en kwamen erachter dat er veel inhoudelijke raakvlakken zijn. Zowel de ecologische opgave als de waterveiligheidsopgave zijn gebaat bij een meer integrale en gebiedsgerichte benadering.
Ideeën rond de IJssel-Vechtdelta
Een mogelijk interessant perspectief voor een Keteldelta: Kijk hier voor een filmpje
Zo is het IJsselmeerpeil bijvoorbeeld erg bepalend voor zowel de ecologische waterkwaliteit als de waterveiligheid, maar ook voor de landbouw. Het watersysteem in de IJssel-Vechtdelta is in het verleden ingrijpend veranderd door de aanleg van de Afsluitdijk en de Flevopolders. Het Ketelmeer gedraagt zich als meer, maar ook als rivier. De monding van de IJssel-Vechtdelta ligt fysisch gezien niet meer bij Kampen, maar een stuk westelijker bij de Ketelbrug (de brug tussen de Flevopolders met daarop de snelweg A6). Als je dit gebied benadert vanuit een natuurlijk systeem (Water en Bodem Sturend), zou het Ketelmeer zich langzaam maar zeker kunnen gaan vullen met sediment. Als we dit natuurlijke proces op gang helpen en ruimte geven kan hier uiteindelijk een levensvatbare, dynamische delta (‘Keteldelta’) ontstaan, met ondiepten, geulen en eilandjes. Deze nieuwe delta zorgt ervoor dat de dijken minder zwaar belast worden: de stormopzet vanuit het IJsselmeer wordt geremd en de golven blijven beperkter. Bovendien is de ontstane natuur zeer waardevol voor de ecologische waterkwaliteit en biodiversiteit. Het mes snijdt daarbij aan twee kanten.
Ook op het niveau van het regionale watersysteem liggen er kansen, zoals het concept ‘Vechtstrangen’. De gedachte is om binnendijks liggende oude rivierlopen (‘strangen’) in ere te herstellen. Dit levert een verbinding op tussen binnen- en buitendijks, het hoofd- en regionaal watersysteem. Gecombineerd met het vergroten van de gronden tussen de strangen, kan water langer worden vastgehouden in het hele stroomgebied van de Sallandse Weteringen en de Vecht. Hiermee vangen we de piekafvoeren ook beter op. Zo kan het gebied beter anticiperen op langere droogteperioden, zijn pieken in de afvoer van neerslag naar Zwolle te beperken en zijn minder zware dijkversterkingen in en rond Zwolle nodig. In en nabij de strangen ontstaan er meer mogelijkheden voor natuurontwikkeling.
Zo heeft een eerste gezamenlijke verkenning geleid tot interessante ideeën voor waterveiligheid en ecologie. Het meest opvallende daarbij is dat er heel ander type maatregelen ontstaan dan die de PAGW en het waterschap los van elkaar aanvankelijk voor ogen hadden. De meerwaarde van deze maatregelen ten opzichte van de reguliere maatregelen is zo groot dat besloten is een vervolg te geven aan het gezamenlijk ontwerpen. Inmiddels werken partijen nu aan het opstellen van een gezamenlijk wenkend perspectief voor de hele IJssel-Vechtdelta (tussen Urk, Meppel, Ommen en Deventer).
Ervaringen in het Waddengebied
In het gebied van Koehool tot aan het Lauwersmeer in de provincie Friesland lopen een HWBP en een PAGW-project al parallel op. De teams werken intensief samen en stemmen planningen en budgetten op elkaar af. In het samenwerkingsverband “1Dyk” werken Wetterskip Fryslân, de provincie, Rijkswaterstaat, twee gemeentes en landbouw- en terreinbeherende organisaties aan het verbeteren van de dijk tussen Koehool en het Lauwersmeer. De slogan is: de dijk versterkt, de natuur hersteld en het gebied verrijkt. Een meerwaarde voor het totale gebied dus. Soms vinden partners elkaar op gezamenlijke belangen, zoals zoetwater, waar zowel de landbouw als natuur behoefte aan heeft. Maar het is wel een proces van geven en nemen en vergt continu investeren in de relatie tussen de partners.
Langs de kustzone liggen nog meer waterveiligheid- en natuuropgaves. Tijdens de Werkplaats constateerden partijen dat het goed zou zijn om de opgaves in een nog eerder stadium gezamenlijk op te pakken. Als je voorafgaand aan het bepalen van de scope van projecten nog breder kijkt (op het Waddensysteemniveau) is er nóg meer mogelijk. Dit leidt tot maatschappelijke meerwaarde en het vergroot de uitvoerbaarheid: de kans dat er haalbare en (met name vanuit natuurwet- en regelgeving) vergunbare plannen gemaakt worden. Om de benodigde plus in het systeem te krijgen, is het nodig om op ecosysteemniveau naar de effecten te kijken van de buitendijkse en binnenwaartse dijkversterkingen.
Ideeën over het Waddengebied
Een mogelijk interessant perspectief voor het Waddengebied.
Lessen die we kunnen trekken
Gezamenlijke lessen uit deze twee gebieden zijn: start tijdig, investeer nu voor later, zet in op co-creatie. Het blijkt dat er al veel mogelijk is binnen de bestaande kaders (wet- en regelgeving en beleidskaders). Wel is het nodig om opdrachten vanuit de gezamenlijke ambities te formuleren. Daarmee wordt de benodigde ruimte, tijd en capaciteit geregeld om vanuit systeemniveau in plaats vanuit een sectorale invalshoek aan oplossingen te werken.
‘Natuur is onderdeel van de oplossing, geen probleem’
Bart Beijloos, Waddenvereniging